Kerstmis in roerige tijden – deel 1
Er is veel mis in de wereld. Oorlogen. Terroristische aanslagen. Steekpartijen. Mensensmokkel. Klimaatverandering. Overstromingen. Plasticsoep.
Engelse Reformatie
Vroeger was echter niet alles beter. Zo leefde en werkte Thomas Tallis ten tijde van de Engelse Reformatie. Maar liefst vijf staatshoofden, elk met hun eigen ideeën over kerk en godsdienst, zwaaiden tijdens Tallis’ leven de scepter. Ook bepaald geen pretje dus, het leven in die tijd. Katholieken en protestanten vochten elkaar op hoog niveau de tent uit. Menigeen was zijn of haar leven niet zeker, en velen stierven op het schavot. Puur en alleen omdat ze het ‘verkeerde’ geloof aanhingen. Wat dat betreft is er eigenlijk niet zoveel veranderd.
Vlaamse stijl
Vermoedelijk schreef Tallis zijn Missa puer natus est nobis, een kerst-mis voor zevenstemmig gemengd koor, ter gelegenheid van de komst van de Spaanse koning Filips II naar Engeland in 1554. De katholieke vorst nam daarbij zijn beroemde Capilla Flamenca mee. Waarschijnlijk heeft dat Tallis geïnspireerd het stuk in de Vlaamse stijl te schrijven, met een voor die stijl kenmerkend vol, sonoor en breed geluid. Gecomponeerd en gezongen voor vorsten, maar wel met hier en daar een subtiele sneer naar de koninklijke hoogheden in het publiek.
Geen Kyrie
Zo begint Tallis’ kerst-mis met het Gloria, niet met het gebruikelijke Kyrie. Engelsen deden namelijk niet aan het Kyrie. Spanjaarden wél. Wilde Tallis de traditie in ere houden, of trok hij een lange neus naar de Spaanse koning?
Wie is de allerhoogste?
Natuurlijk moeten we waken voor ‘hineininterpretieren’, maar toch lijkt Tallis in dit eerste deel van zijn mis, het Gloria, een paar subtiele blijken van zijn kijk op de situatie in zijn land verstopt te hebben. Zo klinkt het woord ‘altissimus’ (‘allerhoogste’) in ‘tu solus altissimus’ (‘Gij [Jezus Christus] alleen [bent] de allerhoogste’) maar liefst zo’n tien keer op verschillende momenten in de dialoog tussen de verschillende stemmen. Je zou bijna denken dat Tallis tegen de aanwezige vorsten wil zeggen: ‘zeg jongens, jullie zitten hier nu wel belangrijk te doen, maar zoveel doen jullie er niet toe’.
Vrede op aarde
En verder zijn de eerste woorden van het Gloria die door het koor gezongen worden ‘et in terra pax hominibus bonae voluntatis’: ‘en vrede op aarde voor mensen van goede wil’. Wie zouden volgens Tallis die mensen van goede wil zijn geweest?
Wie is ‘ons’?
Ook bij het ‘miserere nobis’ (‘ontferm u over ons’) en het ‘dona nobis pacem’ (‘geef ons vrede’) kun je je afvragen wie er precies bedoeld wordt met ‘ons’. Aan wiens kant stond Tallis, die zijn leven lang katholiek gebleven is?
We zullen het nooit zeker weten. Wat we wél weten, is dat Tallis prachtige muziek heeft nagelaten. Deze mis vormt daarop geen uitzondering. We hopen dan ook dat u komt luisteren, in Den Haag of Rotterdam!